Azərbaycanlılardan sonra Qafqazın sayca ən çox xalqı - Qumuqlar 

Şimali Qafqazın ən böyük türk xalqı olan Qumuqlar. Etnik mənşələri barədə müxtləif fikirlər olan qumuqlar oğuz və altay türklərinin qarışığından ortaya çıxan türk qolu kimi bilinir. Qumuq adına ilk dəfə ən qədim mənbələrdən olan Mahmud Kaşğarinin "Divani Lüğət-it-Türk əsərində rast gəlinib.

Əksər qumuqlar Dağıstanda, eləcə də Şimali Osetiyada həmçinin Çeçenistanda kompakt şəkildə yaşayırlar. Qumuqlar Qafqazda azərbaycanlılardan sonra sayca ən çoxsaylı türkdilli xalq hesab olunurlar. Onlar Ural-Altay dillərinin türk dili qrupuna daxil olan qumuq
dilində danışırlar.

 
Dağıstan əhalisinin 14 faizini təşkil edən qumuqların dili 1930-cu illərə qədər Dağıstanın rəsmi dili olub. Onların yaratdığı ilk siyasi birlik “Şam-xallıq” olaraq bilinən bəylikdir. Övliya Çələbinin
Səyahətnanməsində isə buranın adı Kumukistan olaraq çəkilir. Sovetlər birliyinin Qafqaz üzərindəki əsarəti, burada yaşayan digər xalqalar kimi qumuqlardan da yan keçmədi. İstər sovet, istərsə də bundan öncəki məhuddiyyətlər qumuqların öz milli kimliklərinin saxlamağa maneə ola bilmədi.

Qumuqlar daim azadlıqları uğrunda mübarizədə fəal olub. Onların azadlıq mübarizəsində Şimali Qafqaz xalqlarının dini lideri olan Şeyx Şamilin də böyük rolu olub. Qumuq xalqı Məhəmməd Atabayev, Badrattun Mahammatov və s. kimi istedadlı yazar və şairlər yetişdirib. Günümüzdə də Dağıstanın müxtəlif regionlarında qumuqca qəzet və dərgilər çap olunur.